स्टॉकहोम : जगप्रसिद्ध अशा नोबेल पुरस्कांरांची घोषणा सुरू आहे. सोमवारी वैद्यकशास्त्रातातील, मंगळवारी भौतिक शास्त्रातील नोबेल पारितोषिक जाहीर झाले होते. आज म्हणजे बुधवार, दि. ४ ऑक्टोबर २०२३ रोजी रसायनशास्त्र या क्षेत्रातील २०२३ सालच्या नोबेल पुरस्कारार्थींची नावे जाहीर करण्यात आली. माँगी जी. बॉएंडी, लुईस ई. ब्रुस आणि ऍलेक्सी आय. एकिमोव्ह हे या पुरस्काराचे मानकरी ठरले. क्वॉंटम डॉट्सच्या संशोधनासाठी आणि संश्लेषणासाठी त्यांना हा पुरस्कार देण्यात आला. क्वॉंटम डॉट्समुळे टीव्ही आणि कॉम्प्युटरच्या स्क्रीनमध्ये एलईडी तंत्रज्ञान वापरले जाऊ लागले. याशिवाय शरिरातील ट्यूमर काढण्यातदेखील त्याचा वापर होऊ लागला आहे.
यंदाचे रसायनशास्त्राचं नोबेल मैसाच्यूसेट्स इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजीचे शास्त्रज्ञ माँगी जी. बॉएंडी, कोलंबिया विद्यापीठाचे लुईस ई. ब्रुस आणि नॅनोक्रिस्टल टेक्नॉलॉजीचे ऍलेक्सी आय. एकिमोव्ह यांना जाहीर झाला आहे. क्वांटम डॉटस हे सूक्ष्म नॅनोपार्टिकल्स आहेत. याच्या प्रकाशामुळे टीव्हीच्या एलईडी स्क्रीनला रंग मिळतो. याचा वापर एलईडीचा लॅम्प लावण्यातदेखील होतो. वैद्यकीय क्षेत्रात डॉक्टरांना शरिरातून ट्यूमर काढण्यासाठी होते. क्वांटम डॉट हे अतिसूक्ष्म कण असतात.
क्वांटम डॉट हे जितके सूक्ष्म असतील, त्याचा अधिक फायदा होतो. हे लहान असण्यासोबत विविध आकारांचे असतात. त्यामुळे यातून वेगवेगळे रंग निघतात. याचा वापर एलईडी स्क्रीन असलेल्या टीव्हीमध्ये, एलईडी बल्ब आणि एलईडी दिव्यांमध्ये केला जातो. काही डॉक्टर्सदेखील याचा वापर रुग्णांच्या शरीरातून ट्यूमर काढण्यासाठी करतात.
१९८० च्या दशकात ऍलेक्सी आय. एकिमोव्ह यांनी नॅनोपार्टिकलच्या पातळीवर प्रकाशाला वेगवेगळ््या रंगात वर्गीकरण करण्यात यश आले होते. हे रंग कॉपर क्लोराइडच्या नॅनोपार्टिकल्सपासून मिळाले होते. त्यानंतर काही वर्षांनी लुई ब्रुस यांनी अशाच प्रकारचे संशोधन केले. १९९३ मध्ये माँगी जी. बॉएंडी यांनी क्वांटम डॉट्सचे परफेक्ट रसायन निर्माण केले होते. यानंतर कॉम्प्युटर स्क्रीन, टीव्ही स्क्रीन, क्यूएलईडी टेक्नोलॉजी विकसित झाली होती.
